روشهاي پيشگيري از خسارات آفات در گلخانه
مقدمه
شرايط ايجاد شده در گلخانه بهتــــرين وضعيت را براي استقرار انواع حشرات و کنه‌هاي آفت بوجود مي‌آورد. افزايش سريع جمعيت آفات در گلخانه گاهي اوقات آنچنان غاقل‌گير کننده است که تنها يک مديريت کارآمد مي‌تواند از خسارت آنها به محصول جلوگيري کند. براي کنترل آفات در گلخانه استفاده بي‌رويه از سموم دفع آفات راه حل مناسبي نيست و به هيچ وجه توصيه نمي‌شود. مديريت صحيح آفات گلخانه بيشتر بر استفاده از روشهاي پيشگيري استوار است. زيرا اين روشها به مراتب آسان تر و کم‌هزينه‌تر از روشهاي مبارزه با آفات پس از ظهور آنها در گلخانه است.
پيشگيري از وقوع آفات عمدتا بر رعايت اصول بهداشت زراعي متکي است که شامل نابودي يا حذف نه تنها مواد آلوده به آفت بلکه کليه منابع بالقوه آلودگي مي‌باشد. عمليات پاکسازي مي‌بايست هم در داخل گلخانه و هم در اطراف آن انجام گيرد و در هر مرحله از توليد محصول مي‌بايست انجام‌پذير باشد. رعايت اصول بهداشتي در گلخانه فرآيندي مداوم و در تمام طول سال است.
مراحل حفاظت و پيشگيري از آفات
مرحله توليد نشاء و کاشت
در اين مرحله مي‌توانيد از تله‌هاي زرد چسبنده به ابعاد 13×8 سانتيمتر ( يک تله براي هر50 تا 100 متر مربع) براي رديابي اوليه مگسهاي سفيد ، تريپس‌ها و شته‌ها استفاده کنيد. اين تله‌ها مي‌بايست درطول راهروهاي داخل گلخانه ، نزديک در و پنجره‌ها و محلهاي ورودي هوا نصب شود و حداقل هفته‌اي يکبار مورد بازديد قرا گيرد. علاوه بر بازديد تله‌ها بهتر است بوته‌هاي نشاء يا گياهچه‌ها را نيز به صورت هفتگي از نظر وجود کنه يا شته بررسي کنيد.
وجود کنه‌هاي تار عنکبوتي را مي‌توانيد از طريق مشاهده مستقيم کنه بر روي گياه يا مشاهده آثار خسارت آن مشخص نماييد. بر اثر تغذيه کنه‌هاي دو نقطه‌اي (کنه‌هاي تار عنکبوتي) نقاط زرد رنگي در سطح برگ بوجود مي‌آيد. از آنجايي که تله‌هاي زرد تنها براي رديابي حشرات بال‌دار قابل استفاده است رديابي آفات بي‌بالي مانند کنه‌ها و يا شته‌هاي بي‌بال به صورت مشاهده مستقيم در نشاء يا گياهچه بسيار مهم است.
شته‌ها بيشتر در زير برگها يا اطراف جوانه‌هاي رويشي و زايشي گياه مستقر مي‌شوند و از طريق وجود پوسته‌هاي سفيد رنگ آنها و يا ترشحات چسبنده براق آنها به نام عسلک بر روي اندامهاي مختلف گياه قابل رديابي هستند. علفــــهاي هرز مي‌توانند منبع مهمـــي براي استقرار حشرات و کنه‌ها در طول سال باشند. بنـــابراين مي‌بايست کليه علفهاي هرز داخل و اطراف گلخانه را نابود کنيد. از قرار دادن هر گونه گياه زينتي در اطراف نشاء‌ها يا گياهچه‌هاي جوان خودداري کنيد زيرا اين نوع گياهان نيز مي‌توانند به صورت منبعي براي استقرار آفات عمل کنند.
مرحله توليد محصول
در اين مرحله عمليات توصيه شده در طي مرحله قبل مي‌بايست ادامه يابد.
* کليه بقاياي گياهي را از مسير راهروها و مسير آبياري به سرعت جمع آوري کنيد و هيچگونه توده زباله را داخل و يا نزديک گلخانه به حال خود رها نکنيد.
* به منظور جلوگيري از گل آلوده شدن و مرطوب شدن سطح خاک که محل مناسبي براي تکثير مگسهاي پوسيده‌خوار ايجاد مي‌کند. خاک را به خوبي زهکشي کنيد.
* هرگز گياهان متفرقه مانند انواع گياهان زينتي و درختچه‌ها را داخل گلخانه قرار ندهيد چرا که اينها به عنوان پناهگاههاي جايگزين براي حشرات ، کنه‌ها و ساير آفات عمل مي‌کنند.
* در جاهايي که امکان‌پذير است از توريهاي محافظ استفاده کنيد تا از ورود حشرات جلوگيري شود استفاده از توري يک راه موثر و ساده براي جلوگيري از ورود آفات درشت مانند انواع پروانه‌هاي آفت ، سوسکها ، زنبورها و سن‌ها به داخل گلخانه است.
* حداقل يک محوطه به پهناي 10 متر فضاي عاري از هر گونه گياه يا چمن‌زني شده در اطراف گلخانه ايجاد کنيد.
مرحله پايان برداشت محصول
در صورتي که بوته به حشرات و کنه‌هاي آفت آلوده شده باشد بلافاصله پس از آخرين برداشت محصول و قبل از حذف بوته‌ها اقدام به مبارزه با آفت نماييد تا جمعيت انتقالي آفت از يک دوره کشت به دوره ديگر نابوده شده يا به حداقل برسد. اين کار فرصت باقي ماندن و پخش يا پنهان شدن آفت را در درزها و شکاف گلخانه و ديگر جاهاي امن آن به حداقل مي‌رساند. روشهاي مبارزه با آفات در اين مرحله مي‌تواند شيميايي و يا غير شيميايي باشد.
استفاده از يک آفت‌کش مناسب قبل و پس از حذف بوته‌ها از داخل گلخانه معمولا منجر به از بين رفتن بخش عظيمي از جمعيت حشرات و کنه‌ها مي‌شود. از توصيه‌هاي کارشناســان در اين مورد استفاده کنيد. پس از مصرف آفت‌کشها و قبل از ورود به داخل گلخانه از انجام تهويه مناسب و کافي در داخل گلخانه اطمينان حاصل کنيد. درجه حرارتهاي بالا به صورت يکنواخت و سراسري حداقل به ميزان 40 درجه سانتيگراد و رطوبت نسبي کمتر از 50 درصد به مدت حداقل 3 تا 4 روز بطور موثري حشرات و کنه‌ها را کنترل خواهد کرد.
پس از حذف بوته‌ها اين روش مي‌تواند تکرار شود. اين روش در ماههاي گرم تابستان به آساني و با هزينه کمتري قابل اجرا است. پس از اجراي روشهاي فوق‌الذکر و حذف بوته‌ها مي‌بايست با استفاده از تله‌هاي زرد چسبنده آفات بال‌دار احتمالي از قبيل تريپس‌ها ، مگسهاي سفيد و شته‌ها رديابي شوند. بطور منظم اين تـله‌ها را بازديد کنيد و اگر آفتي مشاهده کرديد با استفاده از يک روش مناسب ضربه ديگري به آن وارد کنيد.
روشهاي مختلف ضد عفوني بستر کشت
ضد عفوني خاک با استفاده از بخار
براي گرفتن نتيجه بهتر از اين روش بهتر است خاک تا عمق 15 تا 20 سانتيمتر به خوبي زيرورو شده و رطوبت آن در حد مناسبي باشد. از دماسنجهاي خاک براي اطمينان از گرم شدن خاک در حدود 80 درجه سانتيگراد و به مدت 30 دقيقه اطمينان حاصل کنيد اگر درجه حرارت يا مدت زمان آن افزايش يابد ممکن است مشکلاتي از قبيل افزايش املاح يا از بين رفتن آمونياک خاک پيش بيايد.
ضد عفوني خاک با استفاده از گازهاي شيميايي
گاز متيل برومايد به عنوان مرسوم‌ترين مــاده شيميايي جهت ضد عفوني خاک بکـــار مي‌رود. گازدهي مي‌بايست در خاکي که حداقل تا عمق 15 سانتيمتر به خوبي زيرورو شده است و حرارت آن حداقل 15 درجه سانتيگراد بوده و از رطوبت مناسبي برخوردار است انجام شود. پس از گازدهي خاک مي‌بايست به خوبي به مدت 3 تا 7 روز هوادهي شود چرا که اين گاز براي گياهان و پستانداران بسيار سمي است.
متيل برومايد نبايد قبل از کشت محصولاتي که برگهاي آن مورد استفاده قرار مي‌گيرد مانند کلم استفاده شود. زيرا برومايد بيشتر در برگها و ساقه‌هاي گياه تجمع پيدا مي‌کند. براي ضد عفوني خاک بخار دادن مزيت بيشتري نسبت به گاز دهي دارد زيرا علاوه بر نابودي اکثر آفــات با اين روش هيچ گونه اثر سمي پس از مصرف از خود بجاي نمي‌گذارد. علاوه بر اين کشت محصول مي‌تواند بلافاصله پس از سرد شدن خاک و آبياري انجام شود.
ضد عفوني خاک با استفاده از انرژي خورشيدي
با استفاده از انرژي خورشيدي به عنوان يک منبع انرژي ارزان مي‌توان تا حد بسيار زيادي آفات و عوامل بيماري‌زاي خاک‌زي و همچنين بذر علفهاي هرز را نابود کرد. بهترين زمان براي اينکار ماههاي گرم تابستان است. مانند دو روش قبل بهتر است زمين قبل از اجراي روش به خوبي زيرورو شده و رطوبت آن در حد مناسبي باشد.
سپس سطح خاک توسط يک لايه بدون درز و روزنه از جنس پلاستيک شفاف که از آن نور عبور کند پوشانده مي‌شود. براي بررسي بهتر تغييرات درجه حرارت در عمقهاي مختلف مي‌توان از دماسنجهاي خاک استفاده کرد. توصيه مي‌شود قبل از کشيدن پلاستيک روي خاک مقداري کود دامي تازه با خاک مخلوط شود تا اثر آفت‌کشي اين روش افزايش يابد